A Bridge to Far (1977)

Als cadeautje voor mijn verjaardag kreeg ik van m’n vrouw een weekendje Hoog Veluwe, waar we een fietstocht deden omgeving Arnhem: een deel van de Liberation Route. Via goed aangegeven knooppunten kwamen we het verhaal te weten van de Slag om Arnhem of “Operation Market Garden.”

Historische misrekening

De grootste airborn invasie van WOII, waar de geallieerden onder leiding van Montgomery het plan hadden opgevat om via de Nederlandse bruggen over de Rijn voor een doorgang te zorgen richting Ruhrgebied en zo het Duits leger een genadeslag te geven. Maar wat bleek, het Duits leger was helemaal nog niet zo verzwakt, althans niet omgeving Arnhem. De weerstand was enorm en verschillende zaken liepen mis.

Het wordt beschouwd als de laatste grote overwinning van de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog en een grote misrekening van de Britse legertop. Montgomery wilde als eerste Duitsland op de knieën krijgen voor Patton, zo vertelt de stem in het begin van de film aan de hand van archiefbeelden. Een egokwestie dus.

In een haast documentaire stijl verbeeldt regisseur Richard Attenborough hoe de operatie met de duizenden para’s start en uit de hand loopt. Een anti-oorlogsfilm waarbij de meeste acteurs in de originele taal van hun land spreken. De scènes werden overwegend gefilmd in Bronckhorst, Nijmegen en Deventer.

Aan de IJssel in Deventer leek de Wilhelminabrug nog op de oorspronkelijke brug uit Arnhem en stonden er het minst aantal flatgebouwen in de weg, enkel het huis waar John Frost en zijn para’s zich schuilden bouwden ze na – in één van de scènes herken je de toren van de kerk van Deventer. Er zit ook een scène in die zich afspeelt in Leopoldsburg – waar de grondtroepen de verdere invasie voorbereidden – maar dit filmde men eveneens in Deventer, op de Brink.

Een hele resem bekende acteurs passeert gaandeweg de film, dat houdt je aandacht als filmliefhebber scherp. Met de nog jonge Anthony Hopkins als de vermaarde John Frost, Robert Redford als Major Cook die met bootjes de Amerikaanse troepen over de Rijn moet zien te brengen, Laurence Olivier als Nederlandse arts in het landhuis van eigenares Kate ter Horst, gespeeld door Liv Ullman, Peter Faber die er als Kapitein Harry de Engelsen informeert over het Nederlandse verzet en Gene Hackman die de Poolse generaal-majoor Sosabowski speelt. Een generaal die al bij aanvang van het plan zijn bedenkingen had over de slaagkansen en erna als zondebok werd aangeduid. Iemand die vocht om de ingesloten Britten en Polen veilig te doen terugkeren in Driel, het naburige dorp dat hij en zijn manschappen bevrijdden. Hij werd slechts veel later in ere hersteld.

Indrukwekkend en traag

Het beeld van honderden parachutisten die landen in de Veluwe, massa’s troepen die zich voorbereiden en door de straten heen marcheren, duizenden figuranten, … het maakt indruk en moet een huzarenstukje zijn geweest. Toen kon je via CGI er niet zomaar decor wegnemen en figuratie bijplakken. Neen, dat was echt en zo lijkt het ook een reusachtige oefening en reconstructie van hoe de troepen zich trachtten te verplaatsen tijdens die operatie. Dat straalt ook wel wat af in de film, die gaat daardoor erg traag vooruit. Net zoals de hulp die toen onderweg was voor de para’s. Een moderne filmversie zou het tempo genadeloos sneller hebben gemaakt. Niet dat het daarom altijd beter is.

De scène waar James Caan zijn gewonde vriend bij de veldarts brengt is één van de pakkendste, omdat dit het meest persoonlijke stukje verhaal is. Er is enige verhalende samenhang en het emotionele en het persoonlijke conflict vallen mooi samen.

Er zijn in dit historisch gebeuren drie grote variabelen die misliepen: communicatie, het weer en de inschatting van de Duitse aanwezigheid in het gebied, en dat vertellen de regisseur en de scenaristen duidelijk. Er zijn nog andere belangrijke personen en verhalen die er zich afspeelden, maar daarin hebben ze een keuze moeten maken: de nadruk ligt duidelijk op een Schotse generaal Urquhart (Sean Connery), de Poolse generaal Sosabowski, de Amerikaanse Major Cook en de Engelse Luitenant John Frost. De leiders van de troepen die er het hardste te verduren kregen. Zeker geen film met een heroïsch verhaal, wel een met ongewilde helden, leiders die falen en vooral slachtoffers aan alle zijden.

De film loont de moeite als je een indruk wil krijgen van wat er zich afspeelde in de Slag om Arnhem en als je de grote acteurs van die periode allemaal eens in één film wil zien. Toch is aanvullende research niet slecht, want mocht ik zelf die route niet gefietst hebben en het museum bezocht, denk ik dat het verhaal verwarrend zou zijn overgekomen. Je ziet dat er dingen misgaan, je herkent een heleboel personages, maar moet goed zoeken wie, wat, waar en waarom.

En tja, waarom blijft men toch nog altijd diezelfde fouten maken.