Gothic Silent Night

Met mijn dochter ging ik naar het festival van de stille film in Eindhoven.
In het vroegere Plaza, nu Pand P, draaiden ze “La chute de la maison Usher”.
de klassieker van Jean Epstein naar het verhaal van Edgar allan Poe. Het was zondagavond en de meer Gothic films werden uit de kelder gehaald.

Het mooie van zo’n festival is de (her)waardering van de films uit de stille filmperiode waarbij je ontdekt dat toen de basis werd gelegd voor wat wij nu nog zien in films. Als je een hedendaagse filmmaker ziet experimenteren merk ja al snel dat deze schatplichtig is aan één of andere film uit de beginjaren van de cinema.

Trouwens stille films* waren niet helemaal stil, er was live muziek met een pianist die naar het scherm keek en tegelijk speelde op het ritme van de beelden.

Bij deze films zijn de pancartes (tussentitels) in de oorspronkelijke taal (Frans) en Nederlands ondertiteld omdat het gerestaureerde versies zijn uit het Eye (Nederlands filmmuseum). Helemaal mooi is dat de film begeleid wordt door topmuzikanten: met Gabriel Thibeadeau op de piano en Elizabeth-Jane Baldry op de harp. Organisator van het festival Daan Van den Hurk is trouwens zelf pianist en ondersteunt ook enkele films tijdens het festival.

Au secours! (1924 – 18 min. )

De hoofdfilm werd voorafgegaan door een korte film “Au Secours!” van Abel Gance, een parodie op het spookverhaal. Max Linder, een bekende komedie acteur uit die periode, speelt een koelbloedige rijke zakenman. Op een herenfeestje wordt hij uitgedaagd door een kasteelheer. Hij nodigt hem uit om er vanaf elf uur ’s avonds in zijn kasteel door te brengen, zonder voor middernacht op de noodknop te drukken. Hij zou het er nog geen uur kunnen volhouden uit pure angst. De man neemt het al lachend aan. Eenmaal in het kasteel gebeuren de meest vreemde dingen.

Abel Gance liet er zich helemaal gaan in effecten en decors. Grappig en fijn om met live publiek te zien, zeker als een van de toeschouwers al luidop aan het lachen was, nog voor de grap gemaakt werd. Een bizar spektakel.

La chute de la maison Usher ( 1928 )

Ik ontdekte de film in het filmmuseum in Brussel tijdens mijn studententijd. Waar hij me bijbleef als een visueel beklijvende film. Hem terugzien op groot scherm tijdens het Nederlands Silent Film festival samen met mijn dochter en goede vriend Dr. Roest was een fijne ervaring. Genieten van een meesterwerk in de nabijheid van mensen die hem nog nooit gezien hebben, is een beetje zoals de film opnieuw voor het eerst beleven omdat je een stukje meekijkt vanuit hun ogen.

Ghotic verhaal

Het speelt zich af in het kasteel van de rijke familie Usher. Maar een familie in verval, er heerst een vloek op hen, want elke mannelijke nakomeling moet een schilderij maken van zijn geliefde. Een portret dat een obsessie wordt ten koste van de vrouw, want bij elke penseeltrek lijkt het alsof een stukje leven uit de vrouw verdwijnt.

Een oude vriend van de gastheer gaat er op bezoek. De lokale bevolking raadt hem af naar daar te reizen. Met flink wat duiten weet hij een koetsier te overtuigen hem te brengen. Enkel op grote afstand van het huis zet hij hem af. Meteen heeft de film al een groot Nosferatu gehalte.

De man komt aan en wordt hartelijk verwelkomd door de gastheer, Roderick. Vanop een afstand zien we een schim van een vrouw, Madelaine. Gespeeld door de vrouw van Abel Gance, Marguerite Gance.

Naarmate de nacht vordert verzwakt de vrouw meer en meer terwijl het schilderij tot leven lijkt te komen, alsof haar ziel door zijn obsessie voor het schilderij naar daar verhuist. Tot ze bezwijkt en sterft. De melancholie van Roderick neemt toe, het huis staat op instorten. De vriend beslist dat de vrouw begraven moet worden.

Het mondt uit in één grote nachtmerrie waarin de gast en de gastheer zich bevinden. Thema’s van kunst of liefde en de dood of het leven kruisen met elkaar de degens.

Gebaseerd op verhalen van Edgar Allan Poe en onder handen genomen door Luis Buñuel is dit een mooi voorbeeld van een Frans Impressionistische film (vallend onder de Franse Avant-Gardecinema) overladen met gothic elementen.

Impressionant

Kenmerkend is het uitbeelden van de emoties puur visueel. In tegenstelling tot het Duits expressionisme niet zozeer door belichting en opvallende decors, maar eerder door camera-effecten en experimentele bewegingen met de camera: zoals de haast eindeloze tracking shots in de hal van het kasteel, effecten met negatief op negatief (superimpose), slow motion beelden en de vele natuurbeelden die het onrustige innerlijke van het hoofdpersonage symboliseren. Dit afgewisseld met close-ups, enkel als de emoties er echt toe doen. Ook expressionistische elementen doen zich voor door het spel met lichteffecten en de wapperende gordijnen in de grote zaal van Rodericks kasteel.

De film is op die manier een visuele poëtische vertelling die je meedrijft in de emoties van de personages en een wereld schept tussen droom en werkelijkheid.

Muziek en festival

Het mooie aan de beleving op dit filmfestival was dat je 100 jaar oude films op groot scherm kon zien samen met een filmliefhebbend publiek en live muziek. Muziek waar bij deze film piano en harp elkaar afwisselden of in dialoog gingen en je volledig meenam in een wereld van stilte en schreeuwen.

Na afloop zei ik tegen mijn dochter, dat het intens was en goed gemaakt, maar toch even duurde voor ik erin kwam omdat het al zo lang geleden was dat ik echt een stille film in dit genre had gezien.

“Neen, ik had er geen moeite mee, ik was meteen mee in de wereld, dit is hoe film moet zijn, niet realistisch, maar vrij, kunst”

Is wat zij me antwoordde.

Op YouTube staat de hele film:

• In de volksmond spreekt men nog vaak over “stomme film”. Zo ontstaan want je zag mensen praten, maar je hoorde hen niet. Er werd met tussentitels gewerkt om te tonen wat de personages zegden. Dit doordat er nog geen geluidssporen konden worden opgenomen op de filmpellicule. Dat werd pas echt hanteerbaar eind jaren twintig, met als bekendste voorbeeld The Jazz Singer (1927), waar enkel het zanggedeelte te horen was en men voor de gesprekken nog met tussentitels werkte.