Ik kocht deze documentaire nadat ik de intrigerende trailer ervan zag op YouTube. Ja ik koop nog films of ik stream ze legaal. Zeker de films waarvan ik vermoed dat ze de moeite zijn of omdat ze nu éénmaal het waard zijn om meer dan twee keer te bekijken.

Ideaal onderuit

Je hebt een beeld van Zweden dat het er goed leven is, dat het bij de rijkste en gelukkigste landen ter wereld hoort. Maar ook daar zit een schaduwzijde. Als je alles op orde hebt kan je niet klagen. Het geluksgevoel is er echter niet zo hoog lijkt me, zeker niet na het zien van deze documentaire.

De maker, Erik Gandini, benadrukt vanuit zijn standpunt dat de grote individualisatie begin jaren zeventig die er in Zweden werd gepromoot (social engineering) niet zo geslaagd is als het lijkt. Men promootte er dat je pas echt oprecht kan liefhebben als je volledig onafhankelijk bent. Dus wanneer zowel kinderen, volwassenen als ouderen elkaar niet nodig hebben, onafhankelijk zijn, dan pas zal hun keuze voor de ander er één zijn uit liefde en niet uit afhankelijkheid. Dat is een doorgedreven ideaal, want hoe je het ook draait of keert je hebt elkaar nodig. Ergens kan ik volgen, je keuze zou een bewuste keuze moeten zijn uit liefde, maar mag zeker onafhankelijk afhankelijk zijn. Samen en toch je eigen kunnen zijn. Dat samen is wel belangrijk, dit sociale gegeven houdt je net in leven, als mens en als maatschappij. En dat toont deze film ook aan.

Alleen

De doorgedreven individualisatie wordt al in het begin geïllustreerd waarbij vrouwen pakketjes sperma laten bezorgen via de post (het traject,spermadonor en inseminatie wordt redelijk expliciet getoond). Maar ook ouderen kunnen perfect voor zichzelf zorgen, alles wordt voor hun geregeld dankzij een staatsconstructie. Zo wordt er automatisch maandelijks voor betaald, ze hoeven zich van niets meer aan te trekken in hun appartementje. Alles is perfect georganiseerd,van jong tot oud. Te perfect. De helft van de Zweedse bevolking woont alleen, met als gevolg dat ook een kwart alleen sterft.
 

Zo volgt de filmmaker onder andere een vrouw en man die voor een overheidsinstelling werken dat moet nagaan of de gestorvenen, of in de scène dode gevonden ouderling, nog erfgenamen hebben.
Hij volgt ook een Syrische immigrante die nu werkt voor een inburgerings-organisatie in Zweden en de nieuwkomers de Zweedse taal en cultuur aanleert; hoe zij weinig communiceren en van korte antwoorden houden en heel erg op zichzelf leven. Naar het einde toe laat hij ook enkele tegengestelden zien, enkele jonge Zweedse koppels die als holistische hippies in de bossen gaan leven en enkele uitgeweken Zweden in Afrika, die er totaal tegenovergesteld leven.

Je krijgt een andere kijk op dat doorgedreven onafhankelijk zijn. Nu begrijp ik ook beter de filosofie van Ikea, zoveel mogelijk zelf in elkaar kunnen steken en wonen op zo’n klein mogelijke oppervlakte, voor individuen?

Contrast

De beelden zijn gefilmd vanuit vaste standpunten met vaak de nadruk op kille lege ruimtes en woonkamers die weinig aangekleed zijn, witte muren, eenzame mensen, grote flats, leegte. Dat werkt en versterkt de maker zijn kijk op die Zweedse (en toch ook westerse) samenleving.

Op een gegeven moment neemt hij de kijker mee naar Afrika en enkele uitgeweken Zweden, waaronder een dokter die er in primitieve omstandigheden mensenlevens redt. Het contrast, ook visueel, kan niet groter zijn. Het lijkt alsof je in een andere film en andere wereld stapt, die harder maar ook warmer is.

De regisseur neemt je mee in een goede persoonlijke voice-over met prima geluidsmontage. De film intrigeert en zet je tot denken, net wat een goede documentaire moet doen.

Einde

Op het einde laat hij een Poolse Socioloog aan het woord, Zygmunt Bauman, waarvan ik graag even parafraseer. Zo vertelt hij dat geluk niet betekent “geen problemen hebben”, maar dat het geluk juiste ontstaat wanneer je uitgedaagd wordt, leert deze uitdaging aan te gaan en de obstakels daarin leert overwinnen,
de moeilijkheden en het vinden van oplossingen. Dat geeft een gevoel van geluk. Wanneer het comfort stijgt en alles voor je geregeld wordt, verdwijnen steeds meer uitdagingen. Ook vraagt zo’n doorgedreven individualisatie minder van je sociale skills (het samenleven, het onderhandelen, echt praten), waardoor ook deze afnemen, want ook “interdependence” is belangrijk. Hoe moet je omgaan met de ander als je ze niet meer nodig hebt? Of je ze gewoon kan weg klikken online als hun reactie je niet aanstaat…

Natuurlijk is dit ook iets persoonlijks, geluk bestaat uit vele factoren en vreselijke obstakels overwinnen die jaren van je energie kosten, dat is weer iets anders. Maar als je moeilijkheden of beter uitdagingen overwint, ze kan plaatsen en je vindt voor een deel rust of een moment van“geluk” dan ben je aan het groeien als mens, dan kan je groeien. Even chillen of een serie binchen daarna mag ook wel denk ik dan, om daarna weer verder te gaan.

Ik citeer met een laatste quote:

So at the end of independence is not happiness, in the end of independence there is emptiness of life, meaningless of life and utter, utter unimaginable boredom

cit. Zygmunt Bauman

Dringend tijd volgens mij dat er nog eens een nieuwe Zweedse Bergman opstaat om enkele interpersoonlijke zaken verder uit te diepen. Hoewel Ruben Östlund wel al op de goede weg is. Zie daarvoor maar eens naar Turist.

Kijk en beleef.