Flesh + Blood (1985)

Het was een mooie zomeravond in het GDI. Er werd op 35mm print, in zeer goede staat, Flesh + Blood geprojecteerd. Ditmaal in aanwezigheid van de vrouw van de onlangs overleden Gerard Soeteman (co-scenarist en bedenker van het verhaal) en van de toenmalige second unit director, Jindra Markus.

Een ridderverhaal?

Het verhaal gaat zo: enkele huurlingen helpen de edelman Arnolfini zijn kasteel te heroveren met de belofte dat ze daarna 24 uur lang alles mogen plunderen wat er is.  Eenmaal het kasteel veroverd, bedenkt de kasteelheer zich en lokt hen in de val. Samen met zijn trouwe ridders en hun commandant Hawkwood – dit tegen zijn zin – houdt hij hen onder schot. Ze geven zich over en moeten de buit en hun wapens achterlaten.

Berooid trekken ze zich terug in de bossen en schuilen bij een ruïne. Totdat een priester uit hun gezelschap een beeld van Sint-Maarten in de modder ziet verschijnen. Voor hem is dit een teken uit de hemel, zeker omdat de leider van de bende ook Maarten (Martin) heet, een rol voor Rutger Hauer.

Wanneer de kasteelheer een karavaan met een jonkvrouw van adel, Agnes, tegemoet komt, beslissen ze wraak te nemen. Zij, een nog jonge Jennifer Jason Leigh,  is door Arnolfini uitverkozen als toekomstige gemalin voor zijn zoon, Steven. De bende overvalt de karavaan en laat Arnolfini voor dood achter. Ze nemen de jonkvrouw mee als buit en vluchten weg. Op aangeven van het beeld van Sint-Maarten overvallen ze een kasteel verderop en vestigen zich daar. Martin belooft alles te delen, behalve Agnes.

Steven wil haar bevrijden en schakelt de hulp opnieuw in van commandant Hawkwood, Jack Thompson. Hij had zich uit het soldatenleven teruggetrokken na het debacle in het kasteel, dit samen met een non die hij redde. Als ze haar dreigen op te sluiten, besluit hij te helpen.

Een middeleeuws avonturenverhaal, maar vanuit het standpunt van ruwe huurlingen. Paul Verhoeven kennende schuwt hij daarbij geen details. Het is zoals het zou kunnen geweest zijn in de donkere middeleeuwen, althans volgens hem en Soeteman. Iedereen liegt en bedriegt, de enige schijnbaar ridderlijke man is de zoon van de kasteelheer, een intellectueel, maar dan nog is het motief wraak, seks en bloed. Alles wordt (s)expliciet getoond, binnen een ultrarealistisch kader.

Misschien is dat ook wat deze film anders maakte dan de meeste ridderfilms – met uitzonderingen zoals het nog steeds geniale Excalibur, Het Zevende Zegel en recenter The Last Dual en The Green Knight. Films die binnenin het genre afwijken door op een eigenzinnige manier het ridderthema te benaderen.

Dus, ja het is een Floris 18+ met een andere invalshoek dan de geromantiseerde knights-with-shiny-armour-tales die we al op ons netvlies te zien kregen.

Lost in Blood

De regie is typisch Verhoeven: rauw, ranzig, gedurfd, schuwt geen taboes en een vakman aan het werk. Maar je ziet aan de manier waarop de massascènes zijn gedraaid – veel met volgshots via een Belgische Steadicam (cameraman Marc Koninckx) – dat er toegevingen zijn gedaan. Het blijft dicht op de acteurs tijdens de bestormingen en ondanks de prachtige Spaanse locaties zijn er weinig weidse beelden tijdens de gevechten. Wellicht een artistieke en praktische keuze van DOP Jan de Bont. Waarbij ik moet zeggen dat het voor dynamiek zorgt en het bij de rustige scènes duidelijk wordt dat er kwaliteit achter de camera staat: het gebruik van het licht werkt erg goed en hij zet de kille sfeer en de soms wat meer romantische momenten mooi in de verf.

Kortom, je ziet dat het met een beperkt budget werd gemaakt en men creatief werkte met de middelen die ze voorhanden hadden. Zo bestormde men het huurlingenkasteel met een afgedankte Nederlandse brandweerwagen, helemaal met hout gecamoufleerd waardoor het leek op een Paard van Troje, dat onverwachts een ladder kon doen uitschuiven.

Als ik de nabespreking met Jindra goed interpreteerde, verliep het op de set allesbehalve vlot en werden beloftes niet nagekomen in deze internationale productie. De (meeste) Engelse acteurs hadden er geen zin in, stelden hoge eisen, gedroegen zich als aan drugsverslaafde diva’s (behalve de Amerikaanse opkomende ster Jennifer Jason Leigh en de Australische Jack Thompson) en had Paul Verhoeven toen nog niet dat aanzien wat hij later na zijn doorbraak met Robocop wel zou krijgen. Dat maakte het voor hem moeilijker – ook voor Jindra als second unit director – om het zootje ongeregeld bij elkaar te houden.

Men filmde in Spanje op drie locaties en ook daar kampten ze met problemen: de ruiters die ze op voorhand geselecteerd hadden, waren plots totaal andere ruiters, er waren veel minder figuranten voorhanden dan voorzien, ze hadden te kampen met verschrikkelijke weersomstandigheden en filmden in een vochtig en koud kasteel dat nauwelijks op te warmen was. Daarnaast liep er altijd iemand rond van ‘The Completion Bond’ – een verzekeringsagent gebonden aan de geldschieters (het toenmalige Orion) – die ervoor moest zorgen dat de film zou gemaakt worden binnen het budget en de afgesproken planning. Iemand die tussen de papieren van de regisseur lag te neuzen, alles tot vervelens toe controleerde en eigen eisen stelde.

Het verhaal van Jindra deed me denken aan een Don Quixote verhaal, of een filmproces zoals geschetst in de documentaire Lost in La Mancha.

Rutger Hauer

In de prijswinnende documentaire over Rutger Hauer, Like Tears in Rain, vertelt Paul Verhoeven dat Rutger er toen helemaal geen zin in had en hij het jammer vond dat hij Rutger – gebonden aan het contract – er toch toe overhaalde. Ondanks dat, vind ik niet dat dit uit het acteren blijkt, om eerlijk te zijn is zijn acteren, samen met die van Jack Thompson en Jennifer Jason Leigh, nog naar behoren. Jindra benadrukte in zijn betoog hoe professioneel Rutger bleef en hoe natuurlijk zijn acteren was.

Als je Rutger bezig ziet, heeft hij niet veel woorden nodig om je als kijker te vertellen wat hij denkt en wilt, hij is een van die zeldzame parels die met een natuurlijke flair weet te acteren; als je hem daar de ruimte toe laat. In recente reacties op het YouTube over deze film, dan lees ik vooral positieve reacties van kijkers zoals deze onder de reacties van een recente trailer; I think this was Rutger´s best performance. RIP mr. Hauer.

Jindra kaderde dit alles wat door aan te geven dat Rutger zijn bedenkingen had over een aantal scènes en het scenario, en dat hij daarin het gevoel had niet gehoord te worden, waardoor hij in conflict kwam met Paul en minder enthousiast was. Voor Rutger betekende dat wel, dat hij nog steeds zijn best deed en er als acteur stond. Het klopt dat hij toen liever ander soort rollen wilde spelen, zeker sinds hij net daarvoor een zachtaardig personage had gespeeld in het bezwerende Ladyhawke.

Een knellend schoentje

Tja, deze film beoordelen als een fan van Rutger en Paul is niet evident. De film was een flop in die tijd en critici sabelden het maar al te graag neer. Dat heeft te maken met het feit dat er behoorlijk wat groteske scènes in zitten en er zijn een boel acteurs die even grotesk spelen. Sommige scènes werken op je lachspieren, bijvoorbeeld omdat ze allemaal wel bijzonder goed met dingen kunnen gooien die net op de juiste plek terechtkomen en de sterfscènes, tja, die moet je zien zou ik zeggen.

En dan is er nog dat rauwe, het cynisme en expliciete, waar volgens een artikel uit Variety* nog serieus uitgeknipt werd om door de ratings te kunnen geraken. Dat is te nemen of te laten, je houdt ervan of je klapt je laptop dicht als je hem streamt en zoekt een goed boek. Ondanks dat heeft de film ondertussen binnen het genre wel zijn schare fans en blijft via diverse media opbrengen, dus een echte flop kan je het niet meer noemen.

Waar voor mij het schoentje wringt is enerzijds de wel erg jong ogende Jennifer Jason Leigh, die er als een vijftienjarige meid uitziet en meermaals verkracht wordt. Na de film zocht ik toch even haar leeftijd op en ze was tijdens de opnames negentien. Het argument was dat men in die tijden niet naar de leeftijd van jonge vrouwen keek na het veroveren van een stuk eigendom, maar was het nodig om dit dan zo te tonen? Hoe dan ook moet dit geen makkelijke rol geweest zijn voor Jennifer.

Anderzijds is er het verhaal waar voor mij het conflict niet sterk genoeg is uitgewerkt. Iedereen ligt met iedereen overhoop – buiten de twee gay huurlingen – en voor niemand heb je echt sympathie. Dat is een keuze, maar wie is nu de echte antagonist en protagonist en wat is eigenlijk de rol van de commandant in het geheel? Jammer dat we hem niet meer zien en zijn terugkeer naar zijn geliefde.

Dat de personages noch zwart noch wit zijn is prima, dat je er niet mee op café zou willen is ook oké, maar ik zie ze graag sterker uitgewerkt en zodanig spelend dat je voelt dat er meer zit achter die façade van geweld en lust. Ook al ligt de nadruk op huurling Martin en jonker Steven, toch zit er niet genoeg spanning tussen hen in, vooral omdat ze beiden geen rekening houden met wat de jonkvrouw zelf wil en omdat de prins voor grote stukken in de film niet aan bod komt. Dus wat het scenario betreft zitten daar gemiste kansen.

Het kon en kan anders

Jindra vertelde dat dit te maken had met de Amerikaanse geldschieters. In een eerdere echte Soeteman versie was dit gebaseerd op een ridderverhaal dat zich afspeelde in Nederland, vol met degelijke research, donkere humor (wat wel nog in de film zit) en waar het conflict draaide tussen de soldaat Maarten en de Commandant Hawkwood: zij die eerst samen vochten en vrienden zijn, worden vijanden. Een heel andere dynamiek dus.

Nu moest de rol van de jonkvrouw meer aan bod komen en draaien tussen de edelman en de soldaat en hun liefde voor hun prinsesje. Waar de film ergens een rauw realistisch beeld schept uit die tijd, heeft het verhaalmatig toegevingen gedaan en de kaart getrokken van een cliché verhaaltje. Een verhaallijn die ze opgelegd kregen door de filmstudio.*

Gelukkig is de invulling fascinerend om naar te kijken –  je blijft je verbazen over de opeenvolgende scènes – dat dit de film niet volledig teniet doet.

Neemt niet weg dat dit een huzarenstukje moet geweest zijn, de ploeg er veel uit leerde en ik het hen niet zou kunnen nadoen. Wat wel, tja, ik zou wel eens een van die eerste versies van het scenario van Soeteman willen lezen, en misschien dat een jonge ambitieuze regisseur er een hedendaagse versie van kan maken. Waar het daadwerkelijk in de Lage Landen afspeelt met een conflict dat je als kijker in twee kampen doet verdelen, die voor de soldaat of voor de commandant.

Wie wil, wie durft?

Originele trailer:

*Bronnen: GDI-Archief
Krantenartikel “Flesh & Blood”, Variety 15/06/1985.
Krantenartikel “Opgelegd compromis”, De Volkskrant 12/01/2017

Een interview voor deze blog met wijlen Soeteman vind je via deze link.