Ballade van een soldaat (1960)

Een Russische film van Grigoriy Chukhray uit 1959 en te zien in 1960 in het toenmalige West-Europa. Het was kort na Stalin, toen Chroesjtsjov net aan de macht was (de periode van de eerste dooi tijdens de koude oorlog, cit. E.Barten) en er zeer tijdelijk wat ruimte kwam voor artistieke films. Ik zag hem in het GDI in een originele 35mm print. Moest onze gastheer deze niet op de spoelen hebben gelegd zou ik hem wellicht nooit gezien hebben. En dat zou zonde zijn geweest.

Het begint met een soldaat, Alyosha, die met moed en wat geluk twee tanks weet te vernietigen. De generaal is onder de indruk en wil hem voordragen voor een onderscheiding voor bewezen moed. Hij wil dit niet, liever wil hij zijn moeder bezoeken, want hij had geen afscheid kunnen nemen en haar dak is lek. De generaal en zijn kompanen lachen om de onschuld van de jongeman en hij verleent hem 6 dagen verlof. Twee dagen voor de reis, twee voor het repareren van het dak en twee om terug te komen. “Maar wees op tijd terug, we hebben helden als jou nodig hier aan het front.” Daarmee start dan ook de reis van deze jonge soldaat.

Onderweg komt hij tal van personages tegen, zoals een soldaat met maar één been die twijfelt of hij wel terug zou gaan naar zijn geliefde, een schildwacht die hem maar al te graag wat afperst zodat hij met een legerwagon een stuk zou kunnen meereizen, een jongedame (Shura) die clandestien in de wagon reist en een vrouw van een soldaat waaraan hij zeep moest bezorgen. Het wordt een road story via een goederentrein die langsheen platgeschoten gebieden davert en onverwachte haltes moet maken waardoor Alyosha uiteindelijk nog maar weinig tijd overheeft om zijn moeder te bezoeken.

Het verhaal is soms eerlijk realistisch om dan weer tenenkrullend pathetisch te worden en draagt waarden als loyaliteit, moederliefde, hoofse liefde en rechtschapenheid zo hoog in het vaandel dat het lijkt op een ridderroman, maar dan in de periode van de tweede wereldoorlog (welke vijand exact wordt niet duidelijk gemaakt). En als ik het zo bekijk verschilt het niet zoveel van Amerikaanse oorlogsfilms over helden. Daarbij komt dan nog dat het erg mooi gefilmd is, het doet denken aan beelden van films uit Ingmar Bergman en Jozef von Sternberg.

Vaak zijn de in stilte vervallen beelden net mooie zwart wit foto’s met hoge en zachte contrasten. Hoog wanneer de jongedame wacht op het perron, laag en zacht strelend in licht wanneer de twee jonge mensen elkaar aankijken terwijl ze in het hooi zitten van de wagon. Mooi belicht, een goede beeldregie en menselijke personages gedwongen tot moeilijke en eerlijke keuzes verheffen dit soldatenepos uit de zoetigheid en het sociaal realisme.

Het was in die tijd een groot succes in Europa, het gaf hoop en geloof in de mens, wat voor al die ouders die hun zonen verloren tijdens de oorlog een helend effect kon hebben. Zulke films waren en zijn wellicht nog nodig.

Puur, jong en nobel in een poëtisch kader verfilmd, dit soort goede soldaat bestaat, althans al zeker in deze film.

De film staat ook integraal op YouTube met Engelse ondertitels.